Το κάπνισμα στις εγκύους έχει μειωθεί κατά 60% έως 75% στις ανεπτυγμένες χώρες. Παρόλα αυτά, το προγεννητικό κάπνισμα παραμένει μια κοινή συνήθεια με το 10 έως 35% των γυναικών να συνεχίζουν να καπνίζουν καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, κάτι που έχει αντίκτυπο στη μητέρα και το μωρό πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη. Πριν από τη σύλληψη, το κάπνισμα τσιγάρων μειώνει τις αλλαγές της σύλληψης μειώνοντας τη γονιμότητα τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, μειώνοντας την εμφύτευση ζυγώτη και την επιτυχία των θεραπειών υπογονιμότητας.
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, το κάπνισμα ευθύνεται για ένα σημαντικό ποσοστό της εμβρυϊκής νοσηρότητας και θνησιμότητας μέσω τόσο άμεσης (εμβρυϊκής) όσο και έμμεσης (πλακουντιακής) επίδρασης. Η πιο σημαντική παθολογία του πλακούντα που προκαλείται από το κάπνισμα είναι η αποκόλληση του πλακούντα με αναφερόμενους κινδύνους που κυμαίνονται από 1,4 έως 4%. Επιπλέον, η σχέση μεταξύ του μητρικού καπνίσματος και της ανάπτυξης του εμβρύου είναι αιτιολογική, συμπεριλαμβανομένης της σημαντικής μείωσης της αύξησης της περιφέρειας κεφαλής, της περιφέρειας της κοιλιάς και ιδιαίτερα του μήκους του μηριαίου οστού. Το προγεννητικό κάπνισμα σχετίζεται με 20% έως 30% μεγαλύτερη πιθανότητα θνησιγένειας.
Μετά την εγκυμοσύνη, τα μωρά που γεννιούνται από καπνίστριες ζυγίζουν κατά μέσο όρο 200 γραμμάρια λιγότερο από αυτά που γεννιούνται από μη καπνίστριες. έχουν 40% αυξημένο κίνδυνο μηνιγγίτιδας, λοίμωξης στο στήθος, άσθματος, δύσπνοιας και συριγμού κατά την παιδική ηλικία. Οι σωματικές και πνευματικές εξελίξεις έχουν βρεθεί να είναι πιο αργές με αυξανόμενους αριθμούς μελετών που αναφέρουν υψηλότερη συχνότητα διαταραχών συμπεριφοράς, προβλήματα συμπεριφοράς και φτωχότερη ανάπτυξη στην ανάγνωση και στις μαθηματικές δεξιότητες έως την ηλικία των 16 ετών.
Οι υποκείμενοι φυσιολογικοί μηχανισμοί για αυτές τις κακές επιδράσεις δεν είναι πλήρως κατανοητοί. Πολλές από τις 4000 ή περισσότερες χημικές ουσίες στον καπνό του τσιγάρου είναι τοξικές για τα ζωντανά κύτταρα με την καρβοξυ-αιμοσφαιρίνη να προκαλεί περαιτέρω υποξία των ιστών, μειώνοντας περαιτέρω την ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση του εμβρύου. Η νικοτίνη από τον καπνό του τσιγάρου ασκεί τις επιδράσεις της έμμεσα επηρεάζοντας τα αγγεία του πλακούντα. Μετά το κάπνισμα, η νικοτίνη περνά από τη μητρική στην εμβρυϊκή κυκλοφορία μέσα σε 15 έως 30 λεπτά με το έμβρυο να λαμβάνει υψηλότερα επίπεδα νικοτίνης από τη μητέρα. Η ίδια η νικοτίνη μπορεί επίσης να προκαλέσει άμεση βλάβη από τη δέσμευση του υποδοχέα νικοτινικής ακετυλοχολίνης στις εμβρυϊκές μεμβράνες προκαλώντας απορρύθμιση των νικοτινικών, μουσκαρινικών, κατεχολαμινεργικών και σεροτονινεργικών νευροδιαβιβαστικών συστημάτων που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των πνευμόνων, του ανοσοποιητικού και της νευρολογικής ανάπτυξης.
Δυσκολίες στη διακοπή του καπνίσματος
Υπάρχει ανάγκη να ενθαρρυνθούν οι γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία να σταματήσουν το κάπνισμα, αν όχι πριν από την εγκυμοσύνη, τουλάχιστον το συντομότερο δυνατό αφού το μάθουν. Αυτό είναι σημαντικό επειδή η έρευνα υποδεικνύει ότι οι μητέρες που σταματούν το κάπνισμα τους πρώτους 3 μήνες έχουν ουσιαστικά τα ίδια αποτελέσματα με τις μη καπνίστριες.
Οι γυναίκες που συνεχίζουν να καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συχνά αισθάνονται κριτική από την κοινωνία. Μπορεί να αισθάνονται ενοχές και προσωπικές συγκρούσεις όταν δεν τα παρατάνε και πολλοί θα αναφέρουν ότι έχουν σταματήσει αλλά συνεχίζουν. Όπου τα επίπεδα νικοτίνης λαμβάνονταν συστηματικά, το 80% των εγκύων γυναικών που κάπνιζαν προηγουμένως είχαν επίπεδα ούρων και αίματος που επιβεβαίωναν τουλάχιστον το παθητικό κάπνισμα – υποδηλώνοντας ότι οι αυτοαναφορές αποχής είναι ακόμη πιο ανακριβείς στην εγκυμοσύνη από ό,τι στις συνηθισμένες κλινικές διακοπής καπνίσματος.
Η εγκυμοσύνη μπορεί να είναι η ιδανική στιγμή για να σταματήσετε το κάπνισμα, αλλά η διακοπή μπορεί να είναι δύσκολη για διάφορους λόγους. Οι σωματικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μειώνουν τον χρόνο ημιζωής της νικοτίνης με αποτέλεσμα την αυξημένη επιθυμία για κάπνισμα. Το κίνητρο, το οποίο αποτελεί ουσιαστικό μέρος της αλλαγής των συμπεριφορών υγείας, είναι συχνά άστοχη και οι συναρπαστικές πιέσεις (όπως το να σας λένε ότι πρέπει να κόψετε το κάπνισμα για το παιδί σας) έχει βρεθεί ότι επηρεάζουν λιγότερο από εγγενείς παράγοντες, όπου υπάρχει προσδοκία ή ανταμοιβή ή μια προσωπική επιθυμία να σταματήσει το κάπνισμα για τον εαυτό τους. Πράγματι, η έρευνα δείχνει ότι οι μέλλουσες μητέρες που συνεχίζουν να καπνίζουν αναφέρουν περισσότερο σκεπτικισμό ότι το κάπνισμα θα βλάψει το μωρό τους, από εκείνες που το κόβουν.
Οι γυναίκες που είναι πιο πιθανό να συνεχίσουν το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους είναι γενικά χαμηλότερης ηλικίας, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, επιπέδου εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάστασης. Είναι πιθανό να προέρχονται από οικογένειες όπου το κάπνισμα είναι κανόνας και το 80% όσων συνεχίζουν να καπνίζουν έχουν σύντροφο που επίσης καπνίζει.
Η έμφαση στους κινδύνους του καπνίσματος μόνο, χωρίς να προσφέρει ειδική υποστήριξη, μπορεί να αποξενώσει πολλές εθισμένες νεαρές μητέρες. Η έλλειψη πολλών μακροπρόθεσμων θετικών αποτελεσμάτων από εκστρατείες κατά του καπνίσματος μπορεί να προκύψει από άγνοια γύρω από αυτές τις κοινωνικοοικονομικά μειονεκτικές συνθήκες ζωής των γυναικών. Πολλές τρέχουσες παρεμβάσεις αγνοούν επίσης τους συγκεκριμένους ψυχολογικούς στρεσογόνους παράγοντες και τις αλλοιωμένες φυσιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μερικοί συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι οι επαγγελματίες υγείας προσπάθησαν να χειραγωγήσουν τις γυναίκες για να σταματήσουν το κάπνισμα αντί να συμμετάσχουν σε διάλογο με αμοιβαίο σεβασμό.
Διακοπή καπνίσμος στην εγκυμοσύνη
Οι παρεμβάσεις διακοπής του καπνίσματος μπορεί να είναι αποτελεσματικές σε έγκυες γυναίκες αλλά επειδή: λιγότερες από τις μισές γυναίκες λαμβάνουν οποιοδήποτε είδος παρέμβασης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, χάνονται ευκαιρίες. Η απροθυμία των γυναικών να χρησιμοποιήσουν τις διαθέσιμες υπηρεσίες έχει επιδεινωθεί από τα χαμηλά ποσοστά παραπομπής με πολλές μαίες να παραδέχονται την απροθυμία να θίξουν το θέμα του καπνίσματος των ασθενών τους.
Όταν το θέμα του καπνίσματος ενός ατόμου δεν αναφέρεται από επαγγελματίες υγείας, μπορεί εύκολα να δώσει την εντύπωση ότι δεν είναι σημαντικό, οδηγώντας σε κάποια αμφιθυμία σχετικά με τη διακοπή του καπνίσματος από την πλευρά του καπνιστή. Η αποτυχία συζήτησης του θέματος έχει επίσης ως αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να αγνοούν τις διαθέσιμες υπηρεσίες που θα τις βοηθήσουν να σταματήσουν το κάπνισμα. Μερικοί ιατροί ενθαρρύνουν τη μείωση του καπνίσματος, όπως δεν έχει ερευνηθεί στην εγκυμοσύνη.
Πολλοί ιατροί εξακολουθούν να προτιμούν τη γυναίκα να προσπαθήσει να σταματήσει το κάπνισμα χωρίς τη χρήση φαρμακοθεραπείας. Υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση των φαρμακοθεραπειών που είναι αποτελεσματικές σε μη έγκυο πληθυσμό. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η ίδια η νικοτίνη έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον πλακούντα και το έμβρυο και για λόγους ασφαλείας είναι αμφίβολο ότι οριστικές δοκιμές που θα διερευνήσουν την αποτελεσματικότητα είτε της βουπροπιόνης βαρενικλίνης θα διεξαχθούν σε έγκυες γυναίκες στο άμεσο μέλλον.Οι πιθανοί κίνδυνοι της φαρμακοθεραπείας πρέπει να σταθμίζονται, σε ατομική βάση, έναντι των κινδύνων από τη συνέχιση του καπνίσματος με την υψηλότερη και ταχύτερη έκθεσή του στη νικοτίνη, μαζί με τις άλλες 4000 άλλες τοξίνες σε ένα τσιγάρο.
Μεσοπρόθεσμα, πληροφορίες σχετικά με τη χρήση φαρμάκων στην εγκυμοσύνη είναι πιθανό να προέρχονται από μελέτες παρατήρησης που είναι πιο δύσκολο να ερμηνευτούν από τις κλινικές δοκιμές. Οι κύριες συστάσεις από αυτές τις μελέτες παρατήρησης φαρμακοθεραπείας υποδηλώνουν ότι η θεραπεία υποκατάστασης νικοτίνης (NRT) είναι ασφαλέστερη από το κάπνισμα στην εγκυμοσύνη. Οι έγκυες γυναίκες που προσπάθησαν ανεπιτυχώς να σταματήσουν χωρίς φαρμακοθεραπεία θα πρέπει πρώτα να εξετάσουν το ενδεχόμενο χρήσης NRT καθώς έχει πλέον άδεια χρήσης στην εγκυμοσύνη. Τα προϊόντα NRT που προσφέρουν επεισοδιακή παροχή νικοτίνης έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της διήθησής τους στο έμβρυο. Για το λόγο αυτό, συνιστάται η συσκευή εισπνοής, η microtab, η παστίλια ή η τσίχλα, αλλά το έμπλαστρο NRT εξακολουθεί να είναι το πιο δημοφιλές προϊόν, καθώς είναι εύκολο στη χρήση, διακριτικό και πολλές έγκυες καπνίστριες παραπονούνται ότι τα από του στόματος προϊόντα συμβάλλουν στη ναυτία. Οι περισσότεροι ειδικοί συνιστούν τα έμπλαστρα 16 ωρών.
Δρ. Ευτέρπη Τίγγη
Χειρούργος Γυναικολόγος – Μαιευτήρας
